‘Artikel nul’: een algemene bepaling over rechtsstaat, democratie en grondrechten in de Grondwet?’, zo kopte het in het voorjaar verschenen artikel van de Tilburgse hoogleraren Adams en Leenknegt in het tijdschrift Ars Aequi.(1) 

Het artikel van voornoemde auteurs werd geschreven als reactie op het voornemen van het kabinet om een algemene bepaling op te nemen in de Grondwet, welke zou moeten luiden: ‘De Grondwet waarborgt de democratie, de rechtsstaat en de grondrechten.’(2) 

Anders dan de door het kabinet beoogde opname van deze drieslag in een algemene bepaling – iets wat reeds door de Staatscommissie Grondwet was bepleit (3) – komen de auteurs na een uitvoerige analyse tot de conclusie dat deze drie waarden beter in een preambule kunnen worden opgenomen. Een algemene bepaling, ‘artikel nul’, zou volgens hen nauwelijks normatieve werking toekomen, onterecht directe rechtswerking suggereren en simpelweg niet zo ‘fraai’ zijn. Een preambule zou in hun visie wél geschikt zijn, doordat deze meer recht doet aan de symbolische kracht van de bepaling en in die zin de verwachtingen die zij oproept wél kan waarmaken. De vraag is of dit wel zo eenvoudig gesteld kan worden. Het door de auteurs aangehaalde rapport van Cliteur en Voermans over de diverse varianten van een preambule expliciteert immers dat ‘een preambule met de verwachtingen die het oproept ook problemen kan veroorzaken’, omdat de juridische waarde ervan onduidelijk is. (4)

 In lijn met het voorgaande stellen Adams en Leenknegt dat de algemene bepaling zoals deze nu voorligt inderdaad niet concreet genoeg is om het normatieve karakter van de Grondwet te versterken. (5) Een sterkere normativiteit zou kunnen leiden tot een meer betekenisgevende Grondwet, (6) een doel dat niet zelden als reden voor een Grondwetswijziging wordt genoemd.(7) Het is echter maar de vraag of louter de invoering van een preambule of een algemene bepaling wel het aangewezen middel is ter verwezenlijking van dit doel.

In deze bijdrage zal dan ook worden ingegaan op nut en noodzaak van de toevoeging van een algemene bepaling of een preambule. Daartoe zal allereerst het onderscheid tussen een algemene bepaling en een preambule kort worden toegelicht. Vervolgens wordt het huidige voorstel van de regering besproken, waarna dit voorstel wordt vergeleken met het door Adams en Leenknegt gedane voorstel voor toevoeging van een preambule aan de Grondwet. In de kern zal in deze bijdrage worden betoogd dat beide opties bij de huidige constitutionele stand van zaken weinig toevoegen aan de Grondwet en enkel leiden tot gerommel in de marge.