Aanleiding
Het afgelopen jaar is gebleken dat banken in Nederland en Europa bij de aanpak van witwassen een aantal keer ernstig tekort zijn geschoten. De transactie van de ING-zaak wordt in de aanbiedingsbrief bij het plan ter illustratie aangehaald. Daarnaast lopen de bedragen die in Nederland omgaan bij wit-wassen in de miljarden; naar schatting wordt in Nederland jaarlijks EUR 16 miljard witgewassen. Het gaat hierbij hoofdzakelijk om opbrengsten uit drugscriminaliteit en fraude, die ongeveer voor de helft afkomstig zijn uit het buitenland. Het tekortschieten in de aanpak van witwassen en het omvangrijke bedrag dat zou omgaan bij witwassen, zijn de aanleiding voor het Ministerie van Financiën en het Ministerie van Justitie en Veiligheid om een gezamenlijk plan op te stellen om witwassen tegen te gaan.

Nieuwe maatregelen
De voorgestelde maatregelen in het plan zijn ingedeeld in drie pijlers die zich richten op (i) het verhogen van barrières, zodat het voor criminelen moeilijker wordt om illegaal verkregen inkomsten binnen het financiële stelsel te brengen, (ii) het vergroten van de effectiviteit van de poortwachters-functie en het toezicht daarop, zodat crimineel vermogen uit het financieel stelsel wordt geweerd, en (iii) het versterken van de opsporing en vervolging, zodat criminelen nog sneller en effectiever kunnen worden aangepakt. De pijlers zijn nadrukkelijk met elkaar verbonden; de voorgestelde maatregelen in het plan moeten gezamenlijk zorgen voor een effectievere aanpak en betere bescherming van ons financieel stelsel.

Met de eerste pijler, het verhogen van barrières, moet witwassen aan de voorkant worden voorkomen en daarmee de inbreng van crimineel vermogen in het financieel stelsel worden beperkt en criminele activiteiten worden bemoeilijkt. Eén van de in dit kader voorgestelde maatregelen richt zich op het tegengaan van misbruik van grote sommen contant geld. Het instellen van een verbod op contante betalingen bij handelaren boven EUR 3.000 moet ervoor gaan zorgen dat witwassen van grote sommen crimineel vermogen via contant geld moeilijker wordt gemaakt. Op dit moment geldt een meldplicht voor contante betalingen boven EUR 10.000 voor beroeps- of bedrijfsmatig handelende kopers of verkopers van goederen. Met het verbod op contante betalingen boven EUR 3.000 komt deze meldplicht te vervallen. Het streven is om het wetsvoorstel waarin dit verbod zal worden verankerd in werking te laten treden per 2021. Ook wordt in het plan aangegeven dat ingezet zal worden op het uit de omloop halen van het EUR 500 biljet, om zo het witwassen van crimineel vermogen via hoge coupures tegen te gaan. De Europese Centrale Bank heeft in 2019 de productie en uitgifte van de EUR 500 biljetten reeds stopgezet. DNB zal bij de Europese Centrale Bank nu pleiten voor het permanent uit de omloop halen van de EUR 500 biljetten.

Eén van de maatregelen van de tweede pijler, waarin het vergroten van de effectiviteit van de poortwachtersfunctie en het toezicht daarop centraal staat, ziet op het vergroten van de samenwerking en informatie-uitwisseling tussen private instellingen. Van belang is dat in het plan wordt opgemerkt dat de informatie-uitwisseling geen vervanging is van de eigen verantwoordelijkheid die instellingen hebben om cliëntenonderzoek te verrichten, transacties adequaat te monitoren en ongebruikelijke transactie te melden bij FIU-Nederland. Binnen deze pijler worden verschillende mogelijkheden voor informatie-uitwisseling geïntroduceerd, waaronder het vergroten van de effectiviteit van het monitoren van transacties door banken gezamenlijk via een zogenaamde "TM utility". De meerwaarde van gezamenlijk transactiemonitoring zit volgens het plan in het opmerken van ongebruikelijkheid van transacties die bij een individuele bank niet als ongebruikelijk (kunnen) worden beoordeeld maar in combinatie met transacties van de betrokken cliënt bij andere banken wel degelijk (kunnen) duiden op (signalen van) witwassen. Op dit moment staat nationale wetgeving dergelijke informatie-uitwisseling nog in de weg. Op grond van de Wwft is het namelijk niet toegestaan om de transactiemonitoring uit te besteden. Bovendien is het delen van informatie een nieuwe verwerking van persoonsgegevens en bevatten transacties gevoelige informatie, waardoor een verwerkingsgrondslag in de Wwft zal moeten worden geïncorporeerd om het mogelijk te maken voor banken om deze gegevens met elkaar te delen in het kader van de AVG. In het plan wordt aangegeven dat op korte termijn een voorstel voor aanpassing voor deze wetgeving zal volgen.

De derde pijler richt zich op opsporing en vervolging. Eén van de maatregelen binnen deze pijler is het verbeteren van de informatiepositie van opsporingsautoriteiten door, onder andere, ruimere mogelijkheden te bieden aan Wwft-toezichthouders om informatie uit te wisselen met instanties binnen de FEC (instanties die belast zijn met het bestrijden, opsporen en vervolgen van witwassen). Deze mogelijkheid voor het uitwisselen van informatie is reeds opgenomen in de Implementatiewet wijziging vierde anti-witwasrichtlijn die naar verwachting in januari 2020 in werking treedt. Naast het verbeteren van de informatiepositie van opsporingsautoriteiten zal tevens meer budget beschikbaar worden gesteld aan de FIOD, de Belastingdienst FIU-Nederland en het OM voor het intensiveren van de opsporing van witwassen, fraudebestrijding en ondermijning. Het gaat om een structureel bedrag van EUR 29 miljoen vanaf 2021 waarmee extra projecten en onderzoeken kunnen worden opgezet.

Het vervolg
Het doel van het plan en de bijbehorende maatregelen is het waarborgen van een integer en veilig financieel stelsel. Het voorkomen en bestrijden van witwassen vergt een gezamenlijke aanpak van het kabinet, toezichthouders, de FIU-Nederland, het OM, de FIOD en betrokken partijen uit de financiële sector zoals banken, accountants en verzekeraars. Intensievere samenwerking tussen deze partijen en de gezamenlijke inzet moeten ervoor zorgen dat de aanpak van witwassen naar een hoger niveau wordt getild. Uit de aanbiedingsbrief volgt dat Nederland internationaal tot de koplopers op de aanpak van witwassen wil behoren. Het plan zou dan ook een wezenlijke bijdrage moeten leveren om de effectiviteit van het Nederlandse financieel stelsel te verhogen. De evaluatie van Nederland door de Financial Action Task Force in 2021 van de maatregelen gericht op het tegengaan van witwassen en terrorismefinanciering en de effectiviteit daarvan, wordt in dat kader gezien als een belangrijk meetmoment voor de stand van zaken.

Einde van dit jaar zullen de Minister van Financiën en de Minister van Justitie en Veiligheid opnieuw in overleg treden met de betrokken partijen over de voortgang en effectiviteit van de maatregelen in het plan, waarbij ook afspraken zullen worden gemaakt over het vervolg om de aandacht hoog te houden. De Tweede Kamer zal eind dit jaar worden geïnformeerd over de uitkomsten en de stand van zaken van de maatregelen uit het plan.

Update: Op 7 november 2019 heeft de Minister van Financiën een overzicht van wetsvoorstellen aangeboden, waaronder de 'Wet aanpak witwassen'. Dit wetsvoorstel zal maatregelen uit het plan van aanpak witwassen bevatten.

Heeft u vragen over het plan of de voorgestelde maatregelen? Neem dan gerust contact met ons op.