Drie aanbevelingen over de warmtetransitie in de aanloop naar de vaststelling van nieuwe warmteprogramma's

De realisatie van de warmtetransitie ligt op het bordje van gemeenten. Ten behoeve van die transitie stelden gemeenten eind 2021 Transitievisies warmte (TVW’s) op. Deze moeten in 2026 zijn omgezet naar warmteprogramma’s met concrete plannen.

Volgens milieuorganisatie Natuur & Milieu zijn de huidige TVM’s onvoldoende concreet en ambitieus om de tussentijdse doelen uit 2030 uit het Klimaatakkoord te halen. Deze conclusies baseert zij op haar onderzoek naar de TVW’s van 40 verschillende gemeenten waarover in augustus 2024 een onderzoeksrapport verscheen.

Eind augustus 2024 publiceerde het prestigieuze wetenschappelijke tijdschrift Science een studie naar circa 1.500 maatregelen die landen hebben ingevoerd om CO2-reductie te bewerkstelligen. Uit het onderzoek volgt dat, in algemene zin, een combinatie van verschillende maatregelen, in de vorm van subsidies, regelgeving en prijsbeleid, leidt tot de meeste CO2-reductie. De onderzoekers ondervonden ook dat de effectiviteit van het type maatregelen verschilt per sector en tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden. Een belangrijke aanbeveling aan overheden is dan ook om zich te richten op sectorspecifieke best practices bij het ontwerpen van klimaatbeleid. Voor de bouwsector, waarvoor de particuliere sector ook een grote rol speelt, is een mix van complementerende beleidsinstrumenten het meest effectief.

Het rapport van Natuur & Milieu bevat verschillende aanbevelingen aan het Rijk om de klimaatdoelen voor de warmtetransitie te behalen. In deze update lichten wij de belangrijkste aanbevelingen uit. Met een juiste opvolging kan een mix van complementaire maatregelen worden bereikt die de kans op succes van de warmtetransitie aanzienlijk vergroot.

Natuur & Milieu beveelt het Rijk aan om de regie te vergroten door meer duidelijkheid te verschaffen over de doelen die gemeenten moeten behalen voor 2030 en daarbij duidelijk aan te geven om wat voor type doelstelling het gaat: een percentage CO2-reductie, een percentage vermindering van aardgasverbruik of een concreet aantal woningen dat aardgasvrij wordt gemaakt. Voor lokale overheden, het bedrijfsleven en huishoudens is van belang dat zij duidelijkheid krijgen over de verwachtingen in de komende jaren.

Deze nationale doelstelling moet volgens Natuur & Milieu per provincie worden geconcretiseerd, zodat gebruik kan worden gemaakt van bestaande samenwerkingsstructuren, zoals de RES-regio’s. Op deze wijze kunnen capaciteit en kennis van gemeenten worden gebundeld. Natuur & Milieu adviseert het Rijk om de financiële mogelijkheden van gemeenten te vergroten, zodat opgebouwde expertise niet verloren gaat.

Natuur & Milieu adviseert om de toegankelijkheid van subsidieregelingen voor consumenten en het bedrijfsleven te verbeteren door deze overzichtelijker te maken. Ook beveelt zij aan om de investeringszekerheid voor gemeenten en het bedrijfsleven te vergroten door de duur van deze subsidies te verlengen.

Op dit moment, zijn de volgende subsidies relevant voor de warmtetransitie.

• De SDE++ subsidie is de belangrijkste subsidie voor het bedrijfsleven voor de productie van hernieuwbare energie en de toepassing van CO₂-reducerende technieken.
• De Warmtenetten investeringssubsidie (WIS) richt zich op het subsidiëren van investeringskosten voor de aanleg van het warmtenet. Deze regeling maakt collectieve warmte betaalbaarder.
• De Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE) geeft subsidie voor het isoleren van woningen, waardoor deze geschikt worden voor collectieve warmte met lagere temperaturen.
• ISDE voorziet samen met de Stimuleringsregeling aardgasvrije huurwoningen (SAH) in een subsidie voor bewoners, VvE’s en verhuurders voor aansluiting op het warmtenet.

Uit een Kamerbrief van 3 juli 2023 (ref: DGKE-DE/ 27245405), volgt dat op het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening gewerkt aan nieuwe regelingen om een dekkend en doeltreffend aanbod aan subsidies voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving te bieden.

Gemeenten worden verplicht om per 1 januari 2026 de TVW’s om te zetten naar warmteprogramma’s onder de Omgevingswet en deze vervolgens elke vijf jaar te actualiseren. Een programma is een minder vrijblijvend instrument dan de TVW. Grondslag voor deze wijziging is de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (WGIW) die op dit moment voorligt ter goedkeuring door de Eerste Kamer. De WGIW bevat een bevoegdheid voor gemeenten om in een omgevingsplan gebieden aan te wijzen die over moeten gaan op duurzame warmtevoorziening. Dit is een vergaande bevoegdheid met (potentieel) veel maatschappelijke impact.

In juni 2024 is ook een voorstel voor een nieuwe Wet collectieve warmte (WCW) ingediend bij de Tweede Kamer. Als het wetsvoorstel wordt aangenomen, dan zullen warmtebedrijven in handen van gemeenten komen. De WCW heeft als doel om de publieke sturing op de realisatie en exploitatie van collectieve warmte te vergroten, duurzame collectieve warmte te ontwikkelen, transparante en kostengebaseerde tariefregulering voor de afnemers te realiseren en leveringszekerheid van collectieve warmte zeker te stellen. Het wetsvoorstel bevat regels over de bescherming van consumenten, verduurzaming, de tarifering van warmte en de verdeling van verantwoordelijkheden voor de productie en levering van warmte.

Natuur & Milieu beveelt het Rijk aan om gemeenten ten behoeve van de warmteprogramma’s te faciliteren met uitgebreide datasets over het woningbestand in haar gemeente, onder andere over de leeftijd van gebouwen, woontypes, oppervlakte, eigendomssituatie en lokale warmtebronnen. Waar mogelijk adviseert Natuur & Milieu om deze elementen ook vast te leggen in de WGIW. Tot slot wordt geadviseerd om standaard formats aan te leveren voor contracten, tenderprocedures en de programma’s zelf.